Značaj i opšte karakteristike Ustavnog zakona iz 1953. godine

O Ustavnom zakonu i osnovama društvenog i političkog uređenja FNRJ

Abstract

Ustavni zakon iz 1953. godine potvrdio je da su narodni odbori osnovni organi vlasti radnog naroda i najviši organi opštine, grada i sreza, a da je «samoupravljanje radnog naroda u opštini, gradu i srezu osnova društvenog i političkog uređenja zemlje». Ustavni zakon ipak nije samo kabinetski rad ni obična pravna regulacija. On je sadržavao osnovne principe i postavke koje omogućavaju i olakšavaju brži razvoj novih principa i ustanova koje je on iz prakse preuzeo, uopštio i ozakonio. Ustavni zakon je lišen svakog deklamatorstva i verbalnih deklaracija. Ustavni zakon je bio načelan i realistički pravni akt. Ustavnim zakonom su se, dakle, jasno određivala prava Federacije i republika u odnosu na narodne odbore. U Saveznom ustavnom zakonu je detaljno bila određena nadležnost saveznih organa, a u republičkom ustavnom zakonu prava i dužnosti republičkih organa. Savezni ustavni zakon utvrdio je samoupravna prava narodnih odbora. Na taj način su ova prava dobila ustavnopravni značaj, tako da se nisu mogla mijenjati ni saveznim ni republičkim zakonom. Samoupravna prava narodnog odbora utvrđena Saveznim ustavnim zakonom sastojala su se naročito u pravu građana da biraju i opozivaju svoje predstavnike u narodnom odboru opštine i sreskim i gradskim vijećima, kao i u pravu proizvođača da biraju i opozivaju svoje predstavnike u vijeću proizvođača narodnog odbora sreza i grada, u pravu građana i proizvođača da budu birani u narodni odbor, u pravu građana da direktno učestvuju u vlasti putem referenduma, zborova birača, savjeta građana, njihovog učešća u upravi i pravosuđu, te putem drugih oblika neposrednog upravljanja, u pravu narodnog odbora da samostalno uređuje poslove od opšteg interesa za zajednicu u oblasti privrednog, komunalnog, socijalnog i kulturnog života i razvitka opština, grada i sreza, da se oslanjaju na privredne organizacije, samoupravne ustanove, udruženja i inicijativu građana, u pravu narodnog odbora da samostalno raspolaže dijelom dohotka koji privredne organizacije obavljaju za opštinu, grad i srez, ali opet saglasno republičkom društvenom planu, u pravu narodnog odbora da samostalno donosi društveni plan, u vršenju zakonom određenih prava narodnog odbora prema privrednim organizacijama na njegovom području, u nadzoru narodnog odbora da upravlja narodnom imovinom. Zatim pravu upravljanja opštine i grada svim zemljištima i zgradama, koje su opšte narodna imovina, ukoliko je to pravo pripadalo drugim državnim organima, privrednim organizacijama, ustanovama i zajednicama. U pravu narodnog odbora da obrazuje i bira svoje organe i da postavlja službenike odbora, te u pravu narodnog odbora da statutom propisuje svoju organizaciju i poslovanje, u održavanju reda i mira na području opštine, grada i sreza.